یکی از مهمترین عواملی که در ابعاد متفاوت کتابها و نشریات اثرگذار هست میزان هدر رفت کاغذ است و قطع استاندارد به نحوی تعیین شده اند که بیشترین بازده و کمترین هدر رفت کاغذ را داشته باشند. قطع های استاندارد با توجه به پرمصرف بودن دو نوع کاغذ ورقی یعنی ۷۰×۱۰۰، 90×۶۰ و ۴۵×۶۰ تعیین می شوند. به این ترتیب انتخاب بهترین قطع کار با توجه میزان دورریز کاغذ میتواند در تصمیم گیری شما اثرگذار باشد، البته شما میتوانید قطعهای خاص خود را در کار لحاظ کنید اما حتما به دور ریز کاغذ دقت کنید.
قطع و ابعاد کتاب ها معمولا بصورت عمودی در نظر گرفته می شود، به این صورت که عطف کتاب در ضلع بزرگتر کتاب قرار می گیرد. دلیل نامگذاری قطعهای مختلف کتاب بستگی به طول و عرض هر ضلع از کتابها دارد. چاپ کتاب در ابعاد متفاوت باعث استفاده آسانتر و همچنین امکان نگهداری بهتر میشود.
قطعهای مختلف کتاب و نشریات عبارتند از رقعی، وزیری، بازوبندی، بغدادی، بغلی، بیاضی، جانمازی ، حمایلی ، خشتی، رحلی ، سلطانی، نیم ربعی ، نیم ورقی ، جیبی و … جدول زیر رایجترین و پرکاربردترین ابعاد کتاب را نشان می دهد:
قطع کتاب | ابعاد حدودی استاندارد | ابعاد بعد از برش (cm) | ابعاد قبل از برش (cm) | تعداد صفحات در هر طرف فرم | کاغذ پیشنهادی شیت بندی |
وزیری | B5 | ۲۳.۵ × ۱۶.۵ | ۲۴.۵ × ۱۷ | ۸ | ۵۰x70 |
رقعی | A5 | ۲۱ × ۱۴ | ۲۲ × ۱۴.۵ | ۸ | ۶۰x45 |
رحلی | A4 | ۲۸.۵ × ۲۱ | ۲۹.۵ × ۲۱.۵ | ۴ | ۴۵×۶۰ |
رحلی بزرگ | --- | ۳۳ × ۲۴ | ۳۴ × ۲۴.۵ | ۴ | ۵۰x70 |
سلطانی | --- | ۴۸ × ۳۴ | ۴۹ × ۳۴.۵ | ۴ | ۱۰۰×۷۰ |
خشتی | --- | ۲۲ × ۲۱.۵ | ۲۳ × ۲۲ | ۶ | ۵۰x70 |
خشتی کوچک | --- | ۱۹ × ۱۹ | ۲۰ × ۱۹.۵ | ۶ | ۶۰x45 |
پالتویی | --- | ۲۲ × ۱۱.۵ | ۲۳ × ۱۲ | ۱۲ | ۵۰x70 |
پالتویی کوچک | --- | ۱۹ × ۱۰ | ۱۹.۵ × ۱۱ | ۱۲ | ۶۰x45 |
جیبی | --- | ۱۴ × ۱۰ | ۱۴.۵ × ۱۱ | ۱۶ | ۶۰x45 |
ربعی | B6 | ۱۶ × ۱۱.۵ | ۱۷ × ۱۲ | ۱۶ | ۵۰x70 |
قطع وزیری، یکی از قطع های رایج است که به دلیل استفاده بیشتر این قطع در کتاب های مرتبط با آموزش و کتاب های عمومی، بیشتر با آن برخورد داشته ایم. این قطع به دلیل کوچک تر بودن از قطع رحلی و بزرگ تر بودن از قطع رقعی، ویژگیهای ساختاری مناسبی را برای کتابهای آموزشی و عمومی ایجاد میکند،البته این موضوع همیشگی نیست و نسبت به محتوا قطع تعیین میشود. کاغذ مناسب برای قطع رقعی، کاغذ ۷۰×۵۰ است که با ۳ بار تا خوردن میتوان به قطع وزیری رسید.
یکی دیگر از رایج ترین قطعها درمیان کتابها قطع رقعی است. این قطع به دلیل ابعاد کوچک برای کتاب های با حجم محتوای کم مناسب تر است. معمولا از این قطع برای مواردی مناسب است که معمولا مدت طولانی همراه مخاطب است و جابجایی زیادی دارد. ابعاد کاغذهای اولیه در سه سایز مختلف در اختیار چاپخانهها قرا رمیگیرد. یکی از این ابعاد ۴۵×۶۰ است. با سه بار تا کردن این کاغذ قطع رقعی بدست میآید.
قطع خشتی به کتاب ها و نشریاتی که به شکل مربع هستند گفته می شود که معمولا از کاغذ در ابعاد ۴۵×۶۰ برای قطع خشتی استفاده میشود. با تا کردن کاغذ بصورتی که به ۶ قسمت ۲۰×۲۰ تقسیم شود یکی از ابعادی است که میتوانید با کمترین هدر رفت کاغذ بدست آورید. اگر از کاغذ با ابعاد ۷۰×۵۰ استفاده کنید کتاب در قطع خشتی با ابعاد ۲۳×۲۳ بدست میآید که سایز استاندارد کتابهای خشتی بزرگ است.
قطع رحلی یا A4 یکی از رایج ترین قطع های مورد استفاده برای کتاب و مجله ها می باشد.به سه دسته رحلی کوچک ، رحلی متوسط ، رحلی بزرگ تقسیم می شود که ابعاد رحلی ۲۱×۲۸/۵ و ابعاد رحلی بزرگ ۲۴×۳۳ میباشد. کاغذ مناسب قطع رحلی ۴۵×۶۰ و رحلی بزرگ ۵۰×۷۰ است. قطع رحلی از پرکاربردترین قطع های استاندارد می باشد که در شاخه های مختلف چاپ و تبلیغات و مشاغل مختلف مورد استفاده قرار می گیرد.
به دلیل ویژگی قطع سلطانی، می توان از این قطع برای نمایش جزییات تصاویر و ایجاد حس شکوه و اهمیت کار بهره گرفت. قطع سلطانی معمولا به دلیل بزرگی و فضای زیاد آن برای کتاب هایی خطی نفیس و مصور مانند قرآن و کتابهای تاریخی و مصور و همچنین مجله های خاص مورد استفاده قرار میگیرد. کاغذ مورد استفاده برای این قطع ابعاد ۷۰×۱۰۰ می باشد.
قطع جیبی به دلیل ابعادی کوچکی که دارد امکان استفاده و حمل آسان را فراهم می کند و می تواند برای تولیدات کم حجم و کوتاه مورد استفاده قرار گیرد. قطع جیبی خود به دو دسته جیبی بزرگ و جیبی کوچک تقسیم میشوند. اگر کاغذی در ابعاد ۷۰×۵۰ را چهاربار را تا کنید میتوانید کتابی در ابعاد جیبی داشته باشید.
همانطور که از نام این قطع مشخص است دلیل نامگذاری قطع پالتویی عرض کم و ارتفاع زیاد است که به راحتی داخل جیب قرار میگیرد. از قطع پالتویی برای کتاب دارای محتوای، برخی اقلام تبلیغاتی و مواردی که نیاز است فرد براحتی بتواند آن را با خود حمل و جابجا کند مورد استفاده قرار میگیرد. کاغذ مورد استفاده در این قطع ۴۵×۶۰ و ۷۰×۵۰ است.
به قطع و ابعادی که بصورت افقی می باشند در اصطلاح قطع بیاضی گفته می شود. در قطع بیاضی بر خلاف حالت معمول عطف کتاب در ضلع کوچکتر کتاب قرار می گیرد.
توجه داشته باشید قطع های ارائه شده بعنوان قطع های استاندارد و معمول شناخته می شوند؛ لذا اگر بخواهید کار متمایز و خاصی داشته باشید می توانید با توجه به پروژه و نظر طراح یا سفارش دهنده، از قطع هایی خارج از موارد ذکر شده استفاده کنید.
این موضوع یکی از راهکارهای ایجاد وجه تمایز محصول شما خواهد بود، البته اگر درست و به دقت انتخاب شود!